1 კვირა

11 მარტი ..
.. 17
მარტი

18 მარტი ..
.. 24 მარტი

1) შესავალი;
2)* სუფთა ნივთიერებები და ნარევები;
3)* ფიზიკური და ქიმიური მოვლენები მათი განმასხვავებელი ნიშან-თვისებები;
4) ატომისა და მოლეკულის არსი;
5) ატომის აღნაგობა. ვალენტობა.

 

ქიმიისა და სამედიცინო ქიმიის საგანი
 

სამედიცინო ქიმია
- სამეცნიერო ქიმიური დისციპლინა, რომელიც მოიცავს ბიოლოგიის, მედიცინისა და ფარმაცევტიკის ასპექტებს. ახორციელებს ბიოლოგიურად აქტიური ნაერთების გამოვლენას, იდენტიფიკაციას, შემუშავებასა და დამზადებას. შეისწავლის აღნიშნუნლი სახის ნაერთების მეტაბოლიზმს და უწევს მათი ორგანიზმზე მოქმედების ინტერპრეტაციას მოლეკულურ დონეზე "სტრუქტურა-ბიოლოგიური აქვიტოვის" დამოკიდებულების ჭრილში.

ქიმია
- ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი და გავრცელებული საბუნებისმეტყველო სფერო, მეცნიერება ნივთიერებების შესახებ.
ის შეისწავლის ნივთიერების თვისებებზე მათი შემადგენლობისა და აღნაგობის გავლენას, ასევე მათ გარდაქმნებს, რომლებიც იძლევიან ახალ ნივთიერებებს.

1) შესავალი

ქიმიის საგანი

ქიმია, ფიზიკასა და ბიოლოგიასთან ერთად, მიეკუთვნება საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებს - მეცნიერებებს ბუნების შესახებ. მაინც რას სწავლობს ის? ნიადაგზე დაგდებული ციცქნა თესლი რამოდენიმე თვეში უკვე მცენარედ ყალიბდება. მცენარეებში - როგორც ბუნებრივ ფაბრიკებში ნახშირორჟანგისაგან, წყლისა და ნიადაგის მცირე რაოდენობის მინერალების დახმარებით ისინი გარდაიქმნებიან ცილებში, ცხიმებში, სახამებელში, შაქრებში და ვიტამინებში. როგორ ხდება მცენარეების უჯრედებში ეს საოცარი გარდაქმნები, ბოტანიკასა და ბიოლოგიას ამის ახსნა არ შეუძლია. ამ ამოცანას წყვეტს ქიმია.

ქიმია იკვლევს ნივთიერებებს და მათ ერთმანეთში გარდაქმნას.

ნივთიერებების გარდაქმნის კანონების აღმოჩენა საშუალებას იძლევა ვიწინასწარმეტყველოთ და ავხსნათ ასეთი გარდაქმნები, ვმართოთ ისინი და საჭიროების შემთხვევაში ვისარგებლოთ ჩვენი ზრდადი საჭიროებებისათვის.

ნივთიერება

თუ წარმოვიდგენთ ჩვენს სამყაროს: ჩვენ თვითონ, ყველაფერი რაც ჩვენს გარშემოა, ცოცხალი თუ არაცოცხალი ბუნება და ასევე ყველაფერი რაც ადამიანის მიერ არის შექმნილი შედგება ნივთიერებებისაგან.
წარმოვიდგინოთ ორი სხვადასხვა საგანი: ლურსმანი და ცხენის ნალი, ხოლო ნივთიერება რომლისგანაც ისინი შედგებიან ძირითადად ერთი და იგივეა - რკინა. ჭიქა და ფანჯრის შუშა - მინისაგან. შეიძლება პირველადაც არ გესმოდეთ, მაგრამ ფაქტი არის, რომ ნახშირის ნატეხი და ბრილიანტი მთლიანად შედგება ერთი და იგივე ნივთიერებისაგან, ნახშირბადისაგან. ასევე ძვირფასი ქვა ლალი - ალუმინის ქვაბზე ყოველთვის არსებული თხელი ჟანგის ნადებისაგან.
რკინა, სპილენძი, ქლორი, წყალი, შაქარი, ნახშირორჟანგი, სახამებელი, ცილები - ეს ყველაფერი ნივთიერებებია.

დღეს ცნობილია მილიონობით ნივთიერება. ერთს პოულობენ ბუნებაში, სხვებს კაპრონის და ნეილონის მსგავსად ხელოვნურად ქმნიან. ყოველი ნივთიერება შესწავლილია და მინიჭებული აქვს თავის სახელი. ნივთიერებები შეიძლება რაღაცით მსგავსი იყონ, თუმცა ყოველი მათგანი რაღაცით სხვებისაგან აუცილებლად განსხვავდება. ყოველს გააჩნია თავისი ნიშნები და თავის თვისებები. ქიმიის ერთ-ერთი ამოცანა მდგომარეობს ნივთიერებების აღწერაში. ეს პირველია, რაც თქვენ უნდა შეგეძლოთ. აღწეროთ ნივთიერება - დაახასიათოთ მისი თვისებები, როგორიცაა მაგალითად რომელიმე ჩამოთვლილთაგან: ფერი, აგრეგატული მდგომარეობა, სუნი, სიმტკიცე, სიმკვრივე, ხსნადობა, აალებადობა, მედეგობა, კოროზიულობა, რეაქციის უნარიანობა და სხვა.

ნივთიერებების თვისებებს ასევე განეკუთვნება მათი ორგანიზმზე მოქმედება. მათი უმრავლესობა მომწამვლელია, ზოგის ხელით შეხებაც კი არ შეიძლება. ნივთიერებების თვისებების ცოდნა საჭიროა იმისათვის, რომ მათ სწორად მოვეპყრათ. მაგალითად, დაუშვებელია კაპრონის, ნეილონის ან სხვა სინთეტიკური ქსოვილის დაუთავება ნამეტანი ცხელი უთოთი, ვინაიდან ეს ნივთიერებები ადვილად ლღვებიან და შესაძლოა უთოს ქვეშ დაზიანდნენ შეუქცევადად.
ნივთიერებების თვისებების ცოდნა
პირველ რიგში საჭიროა იმისათვისაც, რომ მოვახდინოთ მისი იდენტიფიცირება, ანუ ვიცნოთ ესა თუ ის ნივთიერებები და განვასხვავოთ ისინი ერთმანეთისაგან.

2) სუფთა ნივთიერებები და ნარევები

რასაც არ უნდა ვიკვლევდეთ, ჩვენს წინაშე ყოველთვის დგება კითხვა, თუ რისგან შედგება გამოსაკვლევი საგანი? ასე, ცოცხალი ორგანიზმების უმრავლესობა შედგება ორგანოებისაგან, ხოლო ორგანოები ქსოვილებისაგან, თავის მხრივ ქსოვილები უჯრედებისაგან. და რისგან შედგებიან ნივთიერებები?

ფიზიკის კურსზე ნახსენები იქნებოდა, რომ ნივთიერებები უსასრულოდ არ იყოფიან. ასევე ისიც, რომ ჯამში ჩასხმული წყალი თანდათან ორთქლდება იმის გამო, რომ მისი ზედაპირიდან იფრქვევიან მისი შემადგენელი უმცირესი ნაწილაკები, წყლის მოლეკულები. ხოლო თბილ და ნოტიო შენობაში შემოტანილ ცივ საგნებზე ჰაერში გატაცებული ნაწილაკებისაგან კვლავ წარმოიშვებიან წყლის წვეთები.

წყლის უმცირესი ნაწილაკია - წყლის მოლეკულა, შაქრის უმცირესი ნაწილაკია შაქრის მოლეკულა.

რომელიმე მოცემული ნივთიერების ყველა მოლეკულა ყოველთვის ერთნაირია, მაგრამ განსხვავდებიან სხვა ნივთიერების მოლეკულებისაგან. ამიტომაც სხვადასხვა ნივთიერებებს ააქვთ სხვადასხვა თვისებები, ხოლო ერთი და იგივე ნივთიერებების თვისებები კი ერთნაირი.

ამრიგად, სუფთა ნივთიერება შედგება მხოლოდ ერთნაირი მოლეკულებისაგან, ნარევები კი - სხვადასხვა  მოლეკულებისაგან.
 

შემდეგ ვიდეო ფაილში ნაჩვენებია რკინის და გოგირდის ფხვნილების ჩვეულებრივი ნარევის მიღება და მათი თვისებების დემონსტრირება. მიაქციეთ ყურადღება, რომ შერევის შედეგად ნივთიერებებმა შეინარჩუნეს თავიანთი საწყისი თვისებები (რკინის მაგნიტისადმი მიზიდვა, რაც შეიძლება გამოყენებულ იქნას ასეთი ნარევიდან სუფთა ნივთიერებების მიღებისათვის) - ნარევის შემადგენელი ნივთიერებების თვისებების შენარჩუნება მეტყველებს, რომ თავად ნივთიერებები არ გარდაქმნილან. თუმცა ნარევის გახურების შედეგად მასში შემავალი რკინა კარგავს მაგნიტისადმი მიზიდვის უნარს, ვინაიდან რკინა სხვა ნივთიერებად გარდაიქმნა.

 

 განხილული პრეზენტაცია ¹1

 

 

 

 

 

 

 

 
3) ფიზიკური და ქიმიური მოვლენები მათი განმასხვავებელი ნიშან-თვისებები

ფიზიკური მოვლენა ქიმიური მოვლენა

მოვლენა შემოიფარგლება ნივთიერების მხოლოდ ფიზიკური თვისებების შექცევადი ცვლილებით, როგორიც არის ფერი, აგრეგატული მდგომარეობა, მოცულობა და ა.შ.

ქიმიურ პროცესებს ყოველთვის თან ერთვის ფიზიკური მოვლენები, თუმცა ისინი უკვე მიმდინარეობენ ნივთიერების შემადგენლობისა და ქიმიური თვისებების შეუქცევადი ცვლილებით.

არ წარმოიქმნებიან ახალი ნივთიერებები.

წარმოიქმნებიან ახალი ნივთიერებები, რომელთაც უჩნდებათ ახალი თვისებები.

არ ხდება ენერგიის რომელიმე სახეობის (გაცხელება, ნათება, ხმა) მნიშვნელოვნად შთანთქმა ან გამონთავისუფლება.

ყოველთვის ხდება ენერგიის რომელიმე სახეობის (გახურება, ნათება ან ხმა) მნიშვნელოვანი შთანთქმა ან გამონთავისუფლება.

ნივთიერების პირვანდელი ფორმა შესაძლებელია მიღებულ იქნას მარტივი ფიზიკური მეთოდებით.

ნივთიერების პირვანდელი ფორმის მიღება შეუძლებელია მარტივი ფიზიკური მეთოდებით.

ფიზიკური მოვლენის შედეგები შექცევადნი არიან. ნივთიერების საწყის მდგომარეობაში გადაყვანისათვის შესაძლებელია განხორციელებული ზეგავლენის საპირისპიროთი შეცვლის საშუალებით.

ქიმიური მოვლენის შედეგები ნივთიერებისათვის გახლავთ მუდმივი და შეუძლებელია მისი საწყის მდგომარეობაში დაბრუნება განხორციელებული ზეგავლენის საპირისპიროთი შეცვლით.

ფიზიკური მოვლენის მაგალითი:
თუ ნივთიერებამ მდგომარეობა შეიცვალა გაზრდილი ტემპერატურის გავლენით, მისი საწყის მდგომარეობაში დასაბრუნებლად საკმარისია, საპირისპირო, ანუ დაბალი ტემპერატურით ზეგავლენა.

მაგ.: ყინულის ნატეხის გათბობით დნობა და მიღებული წყლის მასის გაცივებით კვლავ გაყინვის შესაძლებლობა.

ქიმიური მოვლენის მაგალითი:
თუ ნივთიერებამ მდგომარეობა შეიცვალა გაზრდილი ტემპერატურის გავლენით (გაცხელება) და შემდეგ მასზე საპირისპირო ზეგავლენის შედეგად (გაგრილება) არ ხდება ნივთიერების საწყის ფორმაში დაბრუნება.

მაგ.: შაქრის ნატეხის გაცხელებით მისი დანახშირება და გაციებით წარმოქმნილი ნახშირის კვლავ შაქრად გადაქცევის შეუძლებლობა.

ქიმიური მოვლენა (ანუ ქიმიური რეაქცია), უკვე გამოყენებული რკინისა და გოგირდის მაგალითზე კარგად არის დემონსტრირებული შემდეგ ვიდეო ფაილში:

 

უნდა აღინიშნოს, რომ რეაქციის შედეგად მიღებული პროდუქტი იძენს საწყისი ნივთიერებისაგან განსხვავებულ თვისებებს.
აღარ მიიზიდება მაგნიტის მიერ; წყალში მოთავსებისას არ ცალკევდებიან შემადგენელ ნივთიერბებად; კვლავინდებურად ცეცხლი აღარ ეკიდება და სხვა.
 

 
4) ატომისა და მოლეკულის არსი

ატომი (ძვ. ბერძნ. ἄτομος-დან — განუყოფელი, გაუჭრელი) — მატერიის შემადგენელი უმცირესი ერთეული, რომელსაც ქიმიური ელემენტის თვისებები გააჩნია. მოლეკულაატომთა ურთიერთდაკავშირებით მიღებული ნივთიერების უმცირესი ერთეული.

ნივთიერების თვისებას ძირითადად განაპირობებს მისი მოლეკულის ელემენტარული შემადგენლობა და მოლეკულური სტრუქტურა.
სხვა სიტყვებით: როგორც მოლეკულაში შემავალი ატომები, ასევე მათი რაოდენობა და ამ ატომთა ურთიერთგანლაგება, რასაც მოლეკულის აღნაგობა ეწოდება. ამრიგად, აღნიშნული, თუნდაც, ერთ-ერთი ფაქტორის ცვლილება აუცილებლად გამოიწვევს ნივთიერების თვისებების შეცვლას.

  ნივთიერების ფორმულირებულ გამოსახულებაში ატომის რაოდენობას აღნიშნავს მისი სიმბოლოს გვედრით, მარჯვენა ქვედა კუთხეში, გამოსახული, რიცხვი დაბალ რეგისტრში, რომელსაც ფორმულის ინდექსი ეწოდება.
მაგალითად: გამოსახულებაში
4H₂SO₃ ინდექსებია 2 და 3.
   
  ნივთიერების ფორმულირებულ გამოსახულებაში მოლეკულის რაოდენობას აღნიშნავს ერთი საერთო რიცხვი, რომელიც იწერება ფორმულის წინ და მას გამოსახულების კოეფიციენტი ეწოდება.
მაგალითად: გამოსახულებაში
5KHCr₂O₇ კოეფიციენტია 5, ხოლო ინდექსებია 2 და 7.

 

 

 განხილული პრეზენტაცია ¹2

 

 

 

 

 

 

 

 საშინაო დავალება:

 

 

 

 

სავარჯიშო 1: ატომების და მოლეკულების დიფერენცირება და მათი ქიმიური ფორმულების სახით ჩაწერა

MS Word
 •  შესასრულებლად სავალდებულო.
 •  ელექტრონული ვერსია (შესაძლებელია ფაილში ჩაწერა).

Adobe Acrobat
 •  სავარჯიშო 1-ის უნივერსალური ასლი.
 •  იხსნება მრავალ პროგრამულ პლატფორმაზე.

 

 

 

 
5) ატომის აღნაგობა. ვალენტობა.

 

ქვემოთ მოყვანილ ბლოკში რომელშიც მოქცეულია ხოლმე ასათვისებლად სავალდებულო ფაქტები, მოცემულია ატომის აღნაგობასთან დაკავშირებული ინფორმაცია:

  ელექტრონის მუხტი გახლავთ უარყოფითი; მაშინ როდესაც პროტონის მუხტი არის დადებითი.
   
  ატომში პროტონთა და ელექტრონთა რაოდენობა ერთნაირია.
   
  ელემენტის რიგითი ნომერი განსაზღვრავს ატომში პროტონისა და ელექტრონების რაოდენობას.
მაგ. როდესაც ელემენტის რიგითი ნომერი არის 17, მის ატომში 17 პროტონი და 17 ელექტრონია.
   
  „ელექტრონებით შევსება“ ხდება შიდა (ატომბირთვთან მყოფი) შრიდან გარე შრის მიმართულებით.

პირველი ელექტრონული შრე იტევს 2 ელექტრონს, ხოლო დანარჩენნი მაქსიმუმ 8.

მაგ. თუ ატომში არის 19 ელექტრონი მის კონფიგურაციაში ელექტრონთა განაწილება იქნება შემდეგი:
პირველ შრეზე 2 ელექტრონი; მეორე შრეზე 8; მესამეზე 8; მეოთხეზე 1.

 

სასწავლო მასალის მოთხოვნის შესაბამისად ათვისებისათვის აუცილებლად გაეცანით ყველა პრეზენტაციებს ანიმირებული ილუსტრაციების რეჟიმში.
 

 

 განხილული პრეზენტაცია ¹3

 

 

 

 

 

 

 

 საშინაო დავალება:

 

 

 

 

სავარჯიშო 2: ატომის აღნაგობა და მისი ქცევის საფუძველი

MS Word
 •  შესასრულებლად სავალდებულო.
 •  ელექტრონული ვერსია (შესაძლებელია ფაილში ჩაწერა).

Adobe Acrobat
 •  სავარჯიშო 1-ის უნივერსალური ასლი.
 •  იხსნება მრავალ პროგრამულ პლატფორმაზე.

 

 

 

 

პერიოდული სისტემა
download
 ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემა (მენდელეევის ტაბულა)
ცხრილის
სრულ ეკრანზე (full screen) გაშლილად pdf ფაილის გახსნის შემდეგ დააჭირეთ ctrl+L,
"სრული ეკრანის" რეჟიმიდან გამოსასვლელად -
esc.